نامه امیرالمؤمنین علی (ع) به مالک اشتر در سال 38 هجری و به مناسبت برگزیدن وی به فرمانداری مصر از سوی امام نوشته شد، نامه ای جامع که ابعاد مختلف حکمرانی را مورد بررسی قرار می دهد و با زیبایی تمام از اساسی ترین مسایل تا جزیی ترین مسائل در این نامه آمده است.

مضامین والای نامه امام به مالک هر خواننده مسلمان و غیرمسلمانی را مجذوب خود می کند ، چندی پیش نیز تدریس نامه امام علی(ع) به مالک اشتر در دانشگاه های بولیوی آغاز شد و با ترجمه این نامه به زبانهای مختلف، هر روز بر خیل مشتاقان این نامه افزوده می شود.

یکی از مهمترین مسایل انتخاب مدیران و کارگزاران حکومتی است و هنگامی که سخن از یکی از مدیران ارشد جامعه یعنی رییس جمهوری به میان می آید حساسیت این انتخاب بیش از پیش خواهد بود، به منظور انتخاب مدیری اصلح، باید معیارهایی داشت تا از آن طریق بتوان نامزدهای آن سمت را با آنها سنجید و ارزیابی کرد.

با بررسی نامه امام علی (ع) به مالک اشتر می توان معیارهایی برای حاکمان پیدا کرد و به مدد آن انتخاب برتری برای مسند ریاست جمهوری داشت، با مداقه در این نامه می توان بیش از 110 نکته در مسایل مدیریتی یافت که امام مورد اشاره قرار داده­اند و می تواند به عنوان معیاری برای انتخاب فرد اصلح قرار گیرد.

به اختصار برخی از مهمترین معیارهای این نامه مهم مرور می شود تا بتوان از طریق بررسی این معیارها انتخابی نیکو و اصلح داشت:

اول) خود سازی و تهذیب:

 "پس زمام هواهای نفس خویش فروگیر و بر نفس خود، در آنچه برای او روا نیست، بخل بورز که بخل ورزیدن بر نفس، انصاف دادن است در آنچه دوست دارد یا ناخوش می‌شمارد ."

دوم) مردمی بودن و مهرورزی با ایشان:

"مهربانی به رعیت و دوست داشتن آن‌ها و لطف در حق ایشان را شعار دل خود ساز."

سوم)کار برای خدا :

"هر گاه کسی را بخشودی، از کرده خود پشیمان مشو و هر گاه کسی را عقوبت نمودی، از کرده خود شادمان مباش."

چهارم) مغرور نبودن :

"مگوی که مرا بر شما امیر ساخته‌اند و باید فرمان من اطاعت ‌شود. زیرا، چنین پنداری سبب فساد دل و سستی دین و نزدیک شدن دگرگونی‌ها در نعمت‌هاست. هرگاه، از سلطه و قدرتی که در آن هستی در تو نخوتی یا غروری پدید آمد به عظمت ملک خداوند بنگر که برتر از توست و بر کارهایی تواناست که تو را بر آن‌ها توانایی نیست."

پنجم) رفتار عادلانه و خشنودی مردم:

"باید که محبوب‌ترین کارها در نزد تو، کارهایی باشد که با میانه‌روی سازگارتر بود و با عدالت دم سازتر و خشنودی رعیت را در پی داشته باشد"

ششم)مراقبت از نزدیکان :

"خواص و نزدیکان کسانی هستند که به هنگام فراخی و آسایش بر دوش والی باری گران‌اند و چون حادثه‌ای پیش آید کمتر از هر کس به یاری‌اش برخیزند و خوش ندارند که به انصاف درباره آنان قضاوت شود. اینان همه چیز را به اصرار از والی می‌طلبند و اگر عطایی یابند، کمتر از همه سپاس می‌گویند و اگر به آنان ندهند، دیرتر از دیگران پوزش می‌پذیرند."

"و بدان، که والی را خویشاوندان و نزدیکان است و در ایشان خوی برتری‌جویی‌ و گردن کشی است و در معاملت‌ با مردم رعایت انصاف نکنند. ریشه ایشان را با قطع‌ موجبات آن صفات قطع کن. به هیچیک از اطرافیان و خویشاوندانت زمینی را به‌ اقطاع مده، مبادا به سبب نزدیکی به تو، پیمانی بندند که صاحبان زمین‌های‌ مجاورشان را در سهمی که از آب دارند یا کاری که باید به اشتراک انجام دهند، زیان‌ برسانند و بخواهند بار زحمت‌ خود بر دوش آنان نهند. پس لذت و گوارایی، نصیب‌ ایشان شود و ننگ آن در دنیا و آخرت بهره تو گردد. اجرای حق را درباره هر که باشد، چه خویشاوند و چه بیگانه، لازم بدار"

هفتم)ملاکهای انتخاب وزرا و معاونین :

"از کسانی که‌ ستمگری را در ستمش و بزهکاری را در بزهش یاری نکرده باشند. رنج اینان بر تو کمتر است و یاریشان بهتر و مهربانیشان بیشتر و دوستیشان با غیر تو کمتر است.اینان را در خلوت و جلوت به دوستی برگزین."

"باید که برگزیده‌ترین وزیران تو کسانی باشند که سخن حق بر زبان آرند، هر چند، حق تلخ باشد و در کارهایی‌ که خداوند بر دوستانش نمی‌پسندد کمتر تو را یاری کنند، هر چند، که این سخنان‌ و کارها تو را ناخوش آید. به پرهیزگاران و راست‌گویان بپیوند."

هشتم) مشورت :

"با دانشمندان و حکیمان، فراوان، گفتگو کن در تثبیت آنچه امور بلاد تو را به صلاح می‌آورد و آن نظم و آیین که مردم‌ پیش از تو بر پای داشته‌اند."

"در کار کارگزارانت ‌بنگر و پس از آزمایش به کارشان برگمار، نه به سبب دوستی با آن‌ها. و بی‌مشورت دیگران به کارشان مگمار، زیرا به رای خود کار کردن و از دیگران‌ مشورت نخواستن، گونه‌ای از ستم و خیانت است. کارگزاران شایسته را در میان‌ گروهی بجوی که اهل تجربت و حیا هستند و از خاندان‌های صالح، آن‌ها که در اسلام‌ سابقه‌ای دیرین دارند. اینان به اخلاق شایسته‌ترند و آبرویشان محفوظتر است و از طمعکاری بیشتر رویگردان‌اند و در عواقب کارها بیشتر می‌نگرند."

نهم) نظارت بر دوستان و سخت گیری بر ایشان:

"پس در کارهایشان تفقد کن و کاوش نمای و جاسوسانی از مردم راستگوی و وفادار به خود بر آنان بگمار،زیرا مراقبت نهانی تو در کارهایشان آنان را به رعایت امانت و مدارا در حق رعیت‌ وامی‌دارد."

دهم) توجه به قشر پایین جامعه:

"خدا را، خدا را، در باب طبقه فرودین: کسانی که بیچارگان‌اند از مساکین و نیازمندان و بینوایان و زمین‌گیران.در این طبقه، مردمی هستند سائل و مردمی‌هستند، که در عین نیاز روی سؤال ندارند. خداوند حقی برای ایشان مقرر داشته و از تو خواسته است که آن را رعایت کنی، پس، در نگهداشت آن بکوش."

یازدهم) توجه به همه جامعه، دورترین نقطه تا نزدیکترین:

"برای دورترینشان همان حقی است که‌ نزدیکترینشان از آن برخوردارند. و از تو خواسته‌اند که حق همه را، اعم از دور و نزدیک، نیکو رعایت کنی. سرمستی و غرور، تو را از ایشان غافل نسازد، زیرا این‌ بهانه که کارهای خرد را به سبب پرداختن به کارهای مهم و بزرگ از دست هشتن، هرگز پذیرفته نخواهد شد. پس امت‌ خود را از پرداختن به نیازهایشان دریغ مدار و به تکبر بر آنان چهره‌ دژم منمای و کارهای کسانی را که به تو دست نتوانند یافت، خود، تفقد و بازجست‌ نمای. اینان مردمی هستند که در نظر دیگران بی‌مقدارند و مورد تحقیر رجال‌ حکومت."

دوازدهم) مبارزه با مفسدان اقتصادی :

"بسیاری از ایشان را روشی‌ ناشایسته است و حریص‌اند و بخیل. احتکار می‌کنند و به میل خود برای کالای خود بها می‌گذارند، با این کار به مردم زیان می‌رسانند و برای والیان هم مایه ننگ و عیب‌ هستند.
پس از احتکار منع کن که رسول الله(صلی الله علیه و آله) از آن منع کرده است و باید خرید و فروش به آسانی صورت گیرد و بر موازین عدل، به گونه‌ای که در بها، نه ‌فروشنده زیان بیند و نه بر خریدار اجحاف شود. پس از آن‌که احتکار را ممنوع‌ داشتی، اگر کسی باز هم دست‌ به احتکار کالا زد، کیفرش ده و عقوبتش کن تا سبب‌ عبرت دیگران گردد ولی کار به اسراف نکشد."

مطالعه نامه امیرالمؤمنین علی (ع) به مالک اشتر نکات بسیاری را پیش روی انتخاب مدیران و کارگزاران می گذارد، نکاتی که می توان با بررسی و تطبیق آنها انتخابی اصلح داشت، انتخاب علوی برای مسند رییس جمهوری نیز از آن جمله است، کدام نامزدهای ریاست جمهوری به معیارهای مدیر علوی نزدیکتر هستند؟